پرستو بخشی جوان بود؛ ۳۵ ساله. با هزار امید و آرزو، مراحل دشوار تحصیلی در رشته پزشکی را پشت سر گذاشته و بالاخره توانسته بود، پزشک متخصص قلب و عروق شود. او عزمش را جزم کرده بود تا پای جان به بیمارانش رسیدگی کند با شماره نظام پزشکی ۱۴۹۱۴۴. پزشکی در جامعه ما شغل مقدس است و او احتمالا برای همین قدم در این راه دشوار گذاشته بود. با این‌حال او در یک لحظه ناشناخته پس از گذشتن دو هفته از آغاز گذران طرحش در بیمارستان ابن‌سینا دلفان لرستان در فروردین ۱۴۰۳ به زندگی‌اش پایان داد. پرستو خود را کشت و مرگش بار دیگر به زخم قدیمی شرایط سخت رزیدنت‌ها نیشتر زد. طبق بررسی‌های انجام‌شده، آمار خودکشی در جامعه پزشکی ۳.۱تا ۵ برابر افزایش پیدا کرده است. در جمعیت دستیاری کشور که معادل ۱۴ هزار نفر است، سالانه به‌طور متوسط ۱۳ خودکشی، منجر به مرگ می‌شود.
بر اساس یافته‌ها، آمار خودکشی در میان پزشکان مرد ۴۰ درصد و در پزشکان زن ۱۳۰درصد، نسبت به جمعیت عمومی، افزایش یافته که عدد قابل توجه و نگران‌کننده‌ای است. به‌طوری‌که محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی در نخستین نشست خبری پس از نوروز ۱۴۰۳، به مرگ پرستو بخشی واکنش نشان می‌دهد و شایعات مطرح‌شده درباره مسکوت ماندن علت مرگ او را تکذیب می‌کند. رئیس‌زاده درباره خودکشی در کادر سلامت اعلام می‌کند: «کمیته ویژه‌ای برای رسیدگی به مشکلات نیرو‌های طرحی راه‌اندازی شده است تا از حوادثی مانند نورآباد پیشگیری کند.» او به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «کمبود پزشک و نبود برنامه‌ای برای پزشکان متخصص بومی اتفاقاتی چون مرگ پرستو بخشی را رقم می‌زند.»
پرستو چه فشاری را تحمل می‌کرد؟
آمارها چندان دقیق نیست با این‌حال سال گذشته برای جامعه‌پزشکی سال دردناکی بود؛ در این سال ۱۶ خودکشی ثبت شد. هرچند تکانه‌های وقوع این شرایط پیش از اینها پیش‌بینی می‌شد، اما عزمی برای برطرف کردن آن در میان مسوولان و متولیان امر به وجود نیامد. به عنوان مثال یک مطالعه در سال ۱۴۰۰ درباره وضعیت سلامتی رزیدنت‌های در حال تحصیل در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور نشان می‌دهد: «۲۳درصد از دستیاران پزشکی دارای افسردگی شدید تا بسیار شدید بوده‌اند. حدود ۲۵درصد از افراد اضطراب شدید تا بسیار شدید و نزدیک به ۳۴درصد از آنها استرس شدید تا بسیار شدید داشته‌اند.» یکی از این افراد به احتمال بسیار قوی پرستو بخشی بوده است. به گفته روان‌شناس این پزشک، او افسردگی شدیدی داشته و باید تحت بستری می‌بود اما به دلیل کاری که در بیمارستان داشت، از بستری‌شدن صرف‌نظر کرد.
«صرف‌نظر» کلیدواژه‌ای است که به ما کمک می‌کند، ابعاد این خودکشی را بیشتر بررسی کنیم. پرستو بخشی تحت فشار چه شرایطی بود که نمی‌توانست از ادامه کارش صرف‌نظر کند؟ می‌گویند؛ وقتی او باید برای اجرای طرحش به لرستان می‌رفت، پدرومادرش از دنیا رفته بودند و تلاش او برای انتقال طرحش به دلیل قوانین سختگیرانه وزارت بهداشت امکان‌پذیر نشد. علی سلحشور، سرپرست اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان نظام پزشکی ایران می‌گوید: «این حجم از افسردگی میان جوان پزشکان بی‌سابقه است!» او عواملی که به عنوان فشار محسوب می‌شود را این‌گونه بیان می‌کند: «نخست؛ خانم دکتر بخشی پس از دو ترومای بزرگ (از دست دادن پدر و مادر) و با یک سال تاخیر طرح خود را آغاز کردند. وزارت بهداشت کمکی به جابه‌جایی محل طرح او نکرد. دوم اینکه یک تن از استادان داخلی (گوارش) بیمارستان رحیمی خرم‌آباد هم نهایت بی‌انصافی، توهین و تحقیر را در حق او انجام داد.
سوم اینکه حقوق او و متخصص دیگر قلب طرحی را نصفه پرداخت کردند! به دلیل اینکه مسوول آموزش بیمارستان رحیمی نامه‌ای به ریاست بیمارستان نوشته بودند و در آخر این اتفاق ناگوار و فاجعه رخ می‌دهد.» هاشم موذن‌زاده، فعال جامعه صنفی پزشکان و مدیر مسوول پایگاه خبری «پزشکان و قانون» هم می‌نویسد: «چرا هیچ مقام بلندپایه وزارت بهداشت و درمان بابت خودکشی سریالی دستیاران و متخصصان استعفا نمی‌دهد یا از کار خود برکنار نمی‌شود؟ این حجم از مصیبت در هر کجای جهان رخ می‌داد بالاترین مقام رسمی سامانه سلامت الان روی صندلی‌اش نبود، مدیر محلی از روی دست بزرگ‌ترش می‌نویسد.»محمدرضا اسدی، عضو هیات‌مدیره نظام پزشکی تهران بزرگ در واکنش به این خودکشی در ایکس (توییتر) تاکید کرده است: «شاید تنها با پیگیری علل خودکشی مرحوم خانم دکتر پرستو بخشی بتوان جلوی دومینوی فاجعه‌بار خودکشی پزشکان و دستیاران را که با بی‌توجهی یا سوءمدیریت برخی مسوولان، نظام سلامت کشور را با تهدید جدی مواجه کرده، گرفت تا مانع خودکشی بعدی شد. قطعا عوامل انسانی دخیل در این امر قابل شناسایی و مجازات هستند.»
از ضمانت‌های سنگین تا توهین و تحقیر
مرگ میترا آسوده، پزشک جراحی که طرحش را در مریوان گذرانده بود، یکی از جنجالی‌ترین مرگ‌های پزشکیارها در سال گذشته بود. او هم تحت شرایط بسیار نامناسبی قرار داشت و گفته می‌شد که درگیر یک پرونده پزشکی هم شده بود. او تنها مورد نبود که نامش سر زبان‌ها افتاد. پگاه طلایی‌زاده، رزیدنت چشم‌پزشکی اهواز از جمله افرادی است که در چند ماه گذشته اسمش در فهرست مرگ‌های زودهنگام و مشکوک به خودکشی قرار گرفته است. گفته می‌شود او به‌شدت از تحقیر سال‌بالایی‌های خود رنج می‌کشید و البته درگیر بسیاری از فشارهایی بود که پرستو هم از آن رنج می‌کشید. شاداب راستاد، پزشک متخصص زنان به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «باورتان نمی‌شود که یک رزیدنت یا پزشکیار چقدر تحت فشار است.
من خانم پرستو بخشی را از نزدیک نمی‌شناختم، اما مساله این است، به خوبی شرایطی که داشته را درک می‌کنم. وزارت بهداشت به‌شدت فشار میآورد، اما آستانه تحمل و شرایط زندگی آدم‌ها متفاوت است. گاهی کار به جایی می‌رسد که فرد راهی جز مرگ برای خود متصور نمی‌شود.»او دوران پزشکیاری خود و سختی‌هایی که در این دوره پشت سر گذاشته را به یاد میآورد: «مثلا یک موردش این بود که با اینکه من همسر و فرزند داشتم، اما به من خانه‌ای مشترک با پزشک دیگری در محل گذراندن طرحم داده بودند. اقدامی که مدت‌ها ما را دچار دردسرهای بزرگی کرده بود. البته این تنها یک نمونه از فشارهایی به شمار می‌رود که هیچ‌کس از بیرون نمی‌تواند آن را درک کند. بسیاری از مردم فکر می‌کنند که پزشکان زندگی در رفاهی دارند، اما اصلا این‌طور نیست.»
این پزشک زنان بر این عقیده است که ناامیدی از سیستم رزیدنتی فرد را به‌شدت آزار می‌دهد: «ما باید در ابتدا تعهد‌های سفت‌وسخت محضری در برابر هزینه‌هایی که به ما داده شده است، بدهیم. دادن ضمانت‌های سنگین، این اما آغاز راه است، شیفت‌های طولانی و درآمد بسیار پایین را هم به آن اضافه کنید. همین الان فکر می‌کنم حقوق این افراد بین ۸ تا ۱۲ میلیون تومان باشد.»این اما گوشه‌ای از مشکلاتی است که پزشکیاران با آن روبه‌رو می‌شوند. گفته می‌شود رفتارهای پزشکان سال بالایی و تحقیرهای مداوم ذهن بسیاری از پزشکیاران را در هم می‌ریزد. راستاد می‌گوید: «نمی‌دانید گاهی لحن پزشک کشیک چقدر خشن و تحقیرآمیز است. به خصوص با زنان رفتارهای نامناسب و تندتری انجام می‌دهند و برای هر خطای کوچک مجازات سنگینی تعیین می‌شود.»
کمیته‌ای برای جلوگیری از خودکشی‌ها
رئیس کل سازمان نظام پزشکی اما به «دنیای اقتصاد» درباره افزایش این خودکشی‌ها می‌گوید: «آمار خودکشی در کشور ما به لحاظ فرهنگی از نرم دنیا پایین‌تر است. از طرف دیگر همواره خودکشی در جامعه پزشکی نسبت به نرم جامعه بیشتر است.» رئیس‌زاده تاکید می‌کند: «خودکشی در بسیاری از کشورهای دنیا ۲۰۰ درصد نسبت به مردم عادی بالاتر است.»
او در پاسخ به اینکه بالارفتن یکباره آمار در دو، سه سال اخیر بسیار نگران‌کننده است، می‌گوید: «البته حتی یک مورد خودکشی هم برای ما مهم است. فقط خواستم تاکید کنم که این عدد نسبت به آمار جهانی وحشتناک نیست. با این حال ما باید حتما به این مشکلات رسیدگی کنیم و عوامل تشدیدکننده آن را کاهش دهیم. ما همچنین کار مطالعاتی در این زمینه را آغاز کرده‌ایم و به زودی کمیته‌ای هم در این زمینه تشکیل می‌دهیم که بتوانیم این روند را بسیار کاهش دهیم.» حال باید دید که نتایج بررسی‌های این کمیته به کجا می‌رسد و آیا این تمهیدات باعث می‌شود؛ پرستوی دیگری رویایش به باد نرود؟
