مقدمه
نظام سلامت هر کشور به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار، نیازمند مدیریت اصولی منابع انسانی و تأمین عدالت در دسترسی به خدمات درمانی است. در این میان، مسئله تعهد خدمت فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم پزشکی، یکی از چالش‌های مهم است که همواره مورد توجه سیاست‌گذاران و صاحب‌نظران قرار داشته است. تعهد خدمت، به عنوان طرحی برای توزیع نیروی انسانی متخصص در سراسر کشور، بنیان‌گذار ارتباط میان شهریه آموزش رایگان و مسئولیت فارغ‌التحصیلان در خدمت به مناطق محروم است.
اما این سیاست در سال‌های اخیر با انتقادات متعددی مواجه شده است. بسیاری از فارغ‌التحصیلان و صاحب‌نظران حوزه آموزشی بر این باورند که الزام به گذراندن دوره‌های تعهد خدمت، حق انتخاب و آزادی حرفه‌ای پزشکان را تضییع کرده و باعث ایجاد نوعی اجبار نامطلوب در مسیر شغلی آنان شده است. از سوی دیگر، موافقان این سیاست معتقدند که تعهد خدمت، مأموریتی ملی است که علاوه بر برقراری عدالت اجتماعی، به رفع نیازهای حیاتی مناطق محروم کمک شایانی می‌کند.
با این حال، تلاش‌هایی برای آزادسازی مدارک پزشکی بدون گذراندن دوره تعهد خدمت که توسط برخی افراد و نهادها حمایت می‌شود، این مسئله را وارد مرحله‌ای حساس کرده است. این مقاله، با تمرکز بر ابعاد مختلف این موضوع، به بررسی اهمیت تعهد خدمت، چالش‌های مرتبط با آن، نقش نهادهای نظارتی همچون کمیسیون اصل نود و پیامدهای آزادسازی بی‌قید و شرط مدارک پزشکی خواهد پرداخت. در پایان نیز پیشنهادهایی برای اجرای عادلانه‌تر این سیاست ارائه می‌شود.
——
بخش اول: مفهوم تعهد خدمت در رشته‌های علوم پزشکی
تعهد خدمت به عنوان یک سیاست کلیدی در نظام آموزش علوم پزشکی، دو هدف اصلی را دنبال می‌کند: اول، ایجاد فرصت برابر برای آموزش رایگان در رشته‌های بااهمیت و پرهزینه؛ و دوم، توزیع عادلانه نیروی انسانی متخصص درتمامی مناطق کشور. این سیاست، بر اساس الزام فارغ‌التحصیلان به گذراندن دوره‌های خدمت در مناطق مختلف، به ویژه مناطق محروم، طراحی شده است.
تعهد خدمت در رشته‌های علوم پزشکی به نوعی پیوند میان آموزش رایگان و نیازهای جامعه تلقی می‌شود. افرادی که در دانشگاه‌های دولتی تحصیل می‌کنند، به دلیل بهره‌مندی از امکانات رایگان آموزشی، وظیفه دارند پس از فارغ‌التحصیلی، برای مدت مشخصی در نقاط محروم یا کم‌برخوردار کشور خدمت کنند. این نظام، در بسیاری از کشورهای دیگر نیز به‌کار گرفته شده و هدف آن، کاهش شکاف دسترسی به خدمات درمانی میان مناطق مختلف است.
ابعاد قانونی تعهد خدمت
مطابق با قوانین حاکم بر نظام آموزش عالی و وزارت بهداشت،
فارغ‌التحصیلان رشته‌های پزشکی، دندان‌پزشکی، داروسازی و سایر رشته‌های مرتبط با علوم پزشکی، موظف‌اند پس از دریافت مدارک خود، تعهدات ارائه شده توسط وزارت بهداشت را سپری کنند. این تعهدات، معمولاً شامل ارائه خدمات پزشکی در نقاط محروم و مناطقی با کمبود نیروی متخصص است.
ضرورت اجرای نظام تعهد خدمت
وجود سیستم تعهد خدمت از یک‌سو، موجب جبران نیازهای حیاتی مناطق محروم به نیروی متخصص می‌شود و از سوی دیگر، عدالت اجتماعی را در دسترسی به سلامت همگانی تضمین می‌کند. بدون این نظام، تمرکز خدمات درمانی در مناطق شهری و کلان‌شهرها افزایش می‌یابد، در حالی که بسیاری از نقاط کشور همچنان از کمبود پزشک و تجهیزات رنج می‌برند.
—
بخش دوم: نقش تعهد خدمت در تأمین نیازهای مناطق محروم
تعهد خدمت با هدف تأمین نیروی متخصص برای مناطق محروم طراحی شده است تا از طریق اعزام اجباری فارغ‌التحصیلان به این مناطق، عدالت اجتماعی در دسترسی به خدمات درمانی برقرار شود. این طرح کمک کرده است تا مناطق محرومی که توانایی جذب نیروی پزشکی کافی ندارند، از خدمات متخصصان برخوردار شوند. همچنین به کاهش کمبود نیرو، بهبود سلامت عمومی و تقویت شاخص‌های توسعه انسانی در این مناطق انجامیده است.
با این حال، اجرای این سیاست با چالش‌هایی روبه‌رو است. پزشکان و کادر درمان در این مناطق با مشکلاتی مثل نبود امکانات اقامتی، دسترسی محدود به تجهیزات درمانی و حتی مسائل امنیتی مواجه هستند. این مشکلات، فشار زیادی به آن‌ها وارد می‌کند و گاه کیفیت خدمات درمانی ارائه‌شده را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این‌که نتایج کلی این طرح مثبت به‌نظر می‌رسند، اما به‌دلیل نواقص اجرایی، رضایت کامل افراد درگیر تأمین نشده است.
—
بخش سوم: چالش‌های آزادسازی مدارک پزشکی بدون تعهد خدمت
آزادسازی مدارک پزشکی بدون انجام تعهد خدمت پیامدهای منفی متعددی به‌دنبال دارد. در شرایط کنونی، این طرح می‌تواند عدالت اجتماعی را تهدید کند زیرا فارغ‌التحصیلانی که بدون گذراندن تعهد خدمت مدارک خود را دریافت می‌کنند، اغلب از خدمت در مناطق محروم خودداری خواهند کرد. این امر شکاف موجود در دسترسی به خدمات درمانی میان مناطق محروم و برخوردار را تشدید می‌کند.
علاوه بر این، فشار سنگین بر نظام سلامت در مناطق کمتر توسعه‌یافته افزایش می‌یابد و احتمالاً به نارضایتی عمومی دامن خواهد زد. همچنین، حذف تعهد خدمت می‌تواند باعث افزایش تمایل پزشکان به مهاجرت شود، زیرا دیگر الزامی به ماندن و خدمت در کشور ندارند. هرچند برخی این طرح را راهی برای تضمین آزادی انتخاب افراد می‌دانند، اما افزایش این آزادی نباید به‌قیمت کاهش عدالت اجتماعی و آسیب به نظام سلامت تمام شود.
بخش چهارم: دیدگاه‌های موافق و مخالف تعهد خدمت
بحث تعهد خدمت در رشته‌های علوم پزشکی و الزام فارغ‌التحصیلان به ارائه خدمات در مناطق محروم، همواره با دیدگاه‌های متفاوتی همراه بوده است. در حالی که موافقان این سیاست، آن را مأموریتی ملی و ابزاری برای تأمین عدالت اجتماعی می‌دانند، مخالفان معتقدند که این طرح، آزادی‌های فردی و حق انتخاب شغلی فارغ‌التحصیلان را نقض می‌کند. در این بخش، دیدگاه‌های هر دو گروه بررسی می‌شود.
—
دیدگاه‌های موافق تعهد خدمت
1. ضرورت برقراری عدالت اجتماعی در دسترسی به خدمات پزشکی
موافقان تعهد خدمت معتقدند که این سیاست، ابزار مهمی برای توزیع عادلانه خدمات درمانی در سراسر کشور است. مناطق محروم و کمتر توسعه‌یافته، به دلیل فقدان زیرساخت‌های اقتصادی و درمانی، قادر به جذب و استخدام نیروی متخصص نیستند. طرح تعهد خدمت، این شکاف را با اعزام اجباری نیروی متخصص به این مناطق، تا حدی برطرف می‌کند.
2. ارتباط میان آموزش رایگان و مسئولیت اجتماعی
از دیدگاه موافقان، بهره‌مندی از آموزش رایگان یک حق از سوی دانشجویان محسوب نمی‌شود، بلکه نوعی سرمایه‌گذاری اجتماعی است که جامعه برای آموزش پزشکان و کادر درمان هزینه آن را می‌پردازد. به همین دلیل، فارغ‌التحصیلان وظیفه دارند این سرمایه را با خدمت به جامعه، به ویژه در مناطق محروم، جبران کنند.
3. رفع کمبود نیروی انسانی در مناطق محروم
مناطق محروم، همواره با نبود پزشکان و متخصصان رشته‌های علوم پزشکی روبرو بوده‌اند. تعهد خدمت، فرصتی برای رفع این کمبود در کوتاه‌مدت فراهم می‌کند و به بهبود شاخص‌های بهداشتی و درمانی در این مناطق منجر می‌شود.
—
دیدگاه‌های مخالف تعهد خدمت
1. نقض آزادی انتخاب شغلی فارغ‌التحصیلان
یکی از انتقادات اصلی مخالفان این سیاست، الزام فارغ‌التحصیلان به ارائه خدمت در مناطقی است که گاه متناسب با شرایط زندگی و شغلی آنان نیست. مخالفان بر این باورند که تعهد خدمت، آزادی حرفه‌ای افراد را محدود کرده و آنان را وادار به پذیرش مسیرهایی برخلاف خواسته‌هایشان می‌کند.
2. شرایط سخت زندگی و کار در مناطق محروم
زندگی و کار در بسیاری از مناطق محروم، با مشکلات زیرساختی، کمبود امکانات درمانی و حتی مشکلات امنیتی همراه است. این شرایط، فشار زیادی به فارغ‌التحصیلان وارد می‌کند و می‌تواند بر کیفیت خدمات درمانی آنان نیز تأثیر منفی بگذارد.
3. کاهش رضایت شغلی و افزایش مهاجرت متخصصان
برخی پزشکان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم پزشکی به دلیل الزام به گذراندن تعهد خدمت، تصمیم به ترک کشور و مهاجرت به کشورهای دیگر می‌گیرند. این روند، در بلندمدت باعث کاهش نیروی متخصص در کشور و آسیب به نظام سلامت می‌شود.
4. عدم تقویت سیاست‌های حمایتی برای فارغ‌التحصیلان
مخالفان معتقدند که دولت و وزارت بهداشت، نتوانسته‌اند سیاست‌های حمایتی کافی برای فارغ‌التحصیلان در دوران تعهد خدمت طراحی کنند. نبود امکانات مناسب زندگی، عدم دریافت حقوق مناسب و شرایط سخت کاری، انگیزه پزشکان برای خدمات در مناطق محروم را کاهش داده است.
—
بررسی راه‌حل‌ها برای تعادل میان دو دیدگاه
دیدگاه‌های موافق و مخالف تعهد خدمت، هر دو شامل نقاط قوت و ضعف هستند. برای یافتن راه‌حلی که هم عدالت اجتماعی برقرار شود و هم حقوق فردی فارغ‌التحصیلان تضییع نشود، می‌توان راهکارهای زیر را پیشنهاد داد:
1. کاهش مدت زمان تعهد خدمت: یکی از روش‌ها برای کاهش فشار بر فارغ‌التحصیلان، کاهش مدت زمان تعهد خدمت و تنظیم آن با توجه به نیازهای منطقه‌ای است.
2. ارائه تسهیلات ویژه به پزشکان در مناطق محروم: فراهم کردن مسکن، حقوق مناسب و امکانات لازم در مناطق محروم، می‌تواند انگیزه پزشکان برای گذراندن تعهد خدمت را افزایش دهد.
3. استفاده از طرح‌های جایگزین: به جای الزام مستقیم به خدمت، دولت می‌تواند از طرح‌های جایگزین مانند ارائه وام‌های آموزشی با شرایط خاص یا ایجاد مشوق‌های مالی ویژه استفاده کند.
4. بازنگری در الگوی پذیرش دانشجو: تنظیم تعداد پذیرش دانشجویان علوم پزشکی متناسب با نیازهای مناطق مختلف کشور، می‌تواند چالش‌های مرتبط با توزیع نیروی متخصص را کاهش دهد.
—
بخش پنجم: نقش کمیسیون اصل نود در حل این مسئله
کمیسیون اصل نود قانون اساسی یکی از مهم‌ترین ابزارهای نظارتی مجلس شورای اسلامی برای حل مسائل و بررسی شکایات مرتبط با حقوق عمومی است. این کمیسیون وظیفه دارد با تکیه بر قانون‌مداری و حفظ عدالت اجتماعی، در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، و سیاسی ورود پیدا کند. موضوع تعهد خدمت فارغ‌التحصیلان علوم پزشکی و چالش‌های مرتبط با آزادسازی مدارک پزشکی نیز یکی از مواردی است که می‌تواند در دستور کار این کمیسیون قرار گیرد.
مأموریت کمیسیون اصل نود در حفظ عدالت اجتماعی
یکی از وظایف کلیدی کمیسیون اصل نود، مدیریت تضادهای میان حقوق عمومی و فردی است. در مسئله‌ای چون تعهد خدمت، نیاز به برقراری توازن میان حقوق شهروندان مناطق محروم به برخورداری از خدمات درمانی و حقوق فارغ‌التحصیلان علوم پزشکی در انتخاب آزادانه مسیر شغلی وجود دارد. کمیسیون اصل نود، با بررسی ابعاد مختلف این موضوع، می‌تواند راهکارهایی برای ایجاد عدالت و تنظیم قوانین پیشنهاد دهد.
نقش نظارتی کمیسیون در بررسی عملکرد وزارت بهداشت
وزارت بهداشت به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای مسئول در اجرای سیاست‌های مرتبط با تعهد خدمت، موظف است قوانین جاری را به شکلی منظم و عادلانه اجرا کند. کمیسیون اصل نود، با نظارت بر عملکرد این وزارتخانه، می‌تواند به پرسش‌هایی کلیدی پاسخ دهد:
1. آیا الگوی جاری تعهد خدمت به شکلی عادلانه اجرا می‌شود؟
2. آیا وزارت بهداشت اقدامات لازم برای کاهش فشار به فارغ‌التحصیلان و تقویت حمایت از مناطق محروم را انجام داده است؟
3. آیا طرح‌های مرتبط با آزادسازی مدارک پزشکی، با اصول عدالت و قوانین کشور همخوانی دارد؟
استفاده از نظرات کارشناسان و ذی‌نفعان
یکی از ابزارهای اصلی کمیسیون اصل نود برای حل مسائل پیچیده، دعوت از کارشناسان، نمایندگان فارغ‌التحصیلان علوم پزشکی، و گروه‌های ذی‌نفع است. این کمیسیون می‌تواند با برگزاری جلسه‌های تخصصی و بررسی نظرات همه گروه‌ها، تصویر کاملی از پیامدهای آزادسازی مدارک پزشکی بدون تعهد خدمت به دست آورد و تصمیمات مناسب را اتخاذ کند.
پیشنهادات کمیسیون برای حل چالش‌های تعهد خدمت
در پایان بررسی موضوع، کمیسیون اصل نود می‌تواند پیشنهاداتی برای اصلاح قوانین فعلی و جلوگیری از بی‌عدالتی ارائه دهد. برخی از پیشنهادات احتمالی این کمیسیون ممکن است شامل موارد زیر باشد:
1. اصلاح مدت و ساختار تعهد خدمت: تنظیم قوانین جدید برای کاهش زمان تعهد خدمت و استفاده از الگویی متوازن در توزیع فارغ‌التحصیلان.
2. طراحی طرح‌های تشویقی: ارائه پاداش‌های مالی، مسکن و امکانات زندگی برای پزشکانی که در مناطق محروم خدمت می‌کنند.
3. تقویت نظارت بر اجرای قوانین: نظارت بر نقش وزارت بهداشت و جلوگیری از تخلفات احتمالی در اجرای سیاست‌ها.
4. ایجاد تناسب میان آموزش رایگان و حقوق فردی: تعریف سیاست‌هایی که تعهد خدمت را با رویکردی منطقی و متناسب با شرایط فردی فارغ‌التحصیلان اجرا کند.
—————-
بخش ششم: آسیب‌های ناشی از حذف تعهد خدمت به نظام سلامت
حذف تعهد خدمت در رشته‌های علوم پزشکی می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای نظام سلامت کشور به همراه داشته باشد. این اقدام باعث کاهش دسترسی مناطق محروم به خدمات درمانی می‌شود و شکاف میان مناطق برخوردار و محروم را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر، با کاهش فشار قانونی برای خدمت در این مناطق، تمایل پزشکان به فعالیت در شهرهای بزرگ یا خارج از کشور بیشتر شده و موج مهاجرت متخصصین پزشکی تشدید می‌شود. همچنین، حذف تعهد خدمت می‌تواند بار مالی سنگینی بر دوش نظام سلامت بگذارد، چرا که مجبور است نیروی انسانی موردنیاز را از طریق برنامه‌هایی چون استخدام موقت یا ارائه تسهیلات بیشتر تأمین کند. این تغییرات می‌تواند به کاهش کیفیت خدمات، بی‌اعتمادی عمومی، و حتی افزایش نارضایتی در جامعه منجر شود.
—
بخش هفتم: لزوم اصلاح سیاست‌های تعهد خدمت
با وجود چالش‌های موجود، به جای حذف کامل تعهد خدمت، اصلاح سیاست‌ها راه بهتری برای حفظ عدالت اجتماعی و کاهش فشار بر فارغ‌التحصیلان است. سیاست‌هایی مانند کاهش مدت تعهد خدمت،بهبود شرایط حمایتی در مناطق محروم٫و ارائه طرح‌های تشویقی برای خدمت اختیاری می‌تواند تعادلی میان حقوق فردی و عمومی ایجاد کند.
همچنین، نظام سلامت می‌تواند با بازنگری در برنامه‌های آموزشی و ایجاد الگوهای جدید پذیرش دانشجو متناسب با نیازها٫از افزایش تراکم پزشکان در مناطق برخوردار جلوگیری کند. در نهایت، اصلاح این سیاست‌ها باید بر اساس گفت‌وگو با فارغ‌التحصیلان، کارشناسان و نهادهای قانون‌گذاری صورت گیرد تا راهکاری جامع و منطقی برای رفع این معضل ارائه شود.
—
بخش هشتم: راهکارها برای برقراری تعادل میان حقوق فردی و عمومی
موضوع تعهد خدمت در رشته‌های پزشکی، تضاد میان حقوق فردی فارغ‌التحصیلان و حقوق عمومی مردم در بهره‌مندی از خدمات درمانی را برجسته می‌کند. برای حفظ توازن میان این دو، لازم است سیاست‌گذاران به طراحی راهکارهایی جامع و متوازن بپردازند که هم عدالت اجتماعی را تقویت کند و هم دغدغه‌های فارغ‌التحصیلان را کاهش دهد. در این راستا، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
1. ایجاد نظام تشویقی برای خدمات داوطلبانه در مناطق محروم: به جای اجباری بودن خدمت در مناطق محروم، تسهیلاتی همچون افزایش سطح دستمزد، ارائه مسکن مناسب، تأمین امکانات شغلی ویژه و حتی اولویت در استخدام‌های دولتی می‌تواند پزشکان را به خدمت داوطلبانه تشویق کند.
2. کاهش فشار زمانی و بهبود شرایط تعهد خدمت: با کوتاه‌تر کردن زمان تعهد خدمت، ایجاد انعطاف در انتخاب محل خدمت، و تأمین نیازهای معیشتی فارغ‌التحصیلان، می‌توان رضایت بیشتری در میان کادر درمان ایجاد کرد و انگیزه‌ها را برای خدمت تقویت کرد.
3. بازنگری اساسی در سیاست‌های پذیرش دانشجوی پزشکی: افزایش جذب نیروی متخصص از مناطق محروم می‌تواند راهکاری مؤثر برای کاهش شکاف خدمات درمانی باشد. دانشجویانی که خود متعلق به این مناطق هستند، احتمال بیشتری دارد که پس از فارغ‌التحصیلی، به خدمت در همان مناطق بپردازند.
4. تعامل نزدیک با نهادهای نظارتی و قانون‌گذاری: کمیسیون اصل نود قانون اساسی و سایر نهادهای تصمیم‌گیر باید به بازبینی و به‌روزرسانی سیاست‌های فعلی تعهد خدمت بر اساس نیازهای روز جامعه و نظر متخصصان بپردازند. این همکاری‌ها می‌تواند چالش‌های موجود را کاهش داده و نتایج عادلانه‌تری رقم بزند.
5. افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت تعهد خدمت: دولت و نهادهای مرتبط باید با ایجاد کارزارهای اطلاع‌رسانی، مردم و فارغ‌التحصیلان را از اهمیت اجتماعی و ملی تعهد خدمت مطلع کنند و تلاش کنند تا حس مسئولیت اجتماعی را در میان پزشکان و سایر کادر درمان تقویت نمایند.
6. ایجاد سیستمی برای حمایت روانی و اجتماعی از فارغ‌التحصیلان: افرادی که در مناطق محروم خدمت می‌کنند، باید با برنامه‌های حمایتی گسترده در زمینه‌های رفاهی، فرهنگی و حتی پشتیبانی روانی همراهی شوند تا بتوانند این وظیفه را با رضایت بیشتری انجام دهند.
7. بررسی سازوکار جایگزین برای پرداخت هزینه آموزش: سیاست‌هایی مانند الزام به جبران مالی هزینه تحصیل در صورت عدم انجام تعهد خدمت (به صورت پرداخت اقساطی یا ارائه وام) می‌تواند گزینه‌ای جایگزین برای افرادی باشد که نمی‌خواهند به تعهد خدمت عمل کنند.
—
نتیجه‌گیری: ضرورتی برای گفت‌وگو و اصلاح سیاست‌ها
طرح تعهد خدمت در رشته‌های علوم پزشکی علی‌رغم اهداف والایش، نیازمند بازنگری و اصلاحات عمیق است. این سیاست با هدف تأمین عدالت اجتماعی و کاهش شکاف خدمات درمانی میان مناطق برخوردار و محروم طراحی شده است، اما اجرای آن در سال‌های اخیر، اعتراضات بسیاری را در میان فارغ‌التحصیلان و کادر درمان برانگیخته است. از یک سو، فشار بر نظام سلامت کشور برای خدمت‌رسانی در مناطق محروم همچنان وجود دارد و از سوی دیگر، فارغ‌التحصیلان احساس می‌کنند که این طرح، آزادی‌های فردی و حرفه‌ای آنان را محدود می‌کند.
موضوع آزادسازی مدارک پزشکی فارغ‌التحصیلان بدون گذراندن دوره تعهد خدمت، معضلی است که نشان‌دهنده برخورد منافع فردی و عمومی است. در این مقاله به این نکته پرداختیم که حذف کامل طرح تعهد خدمت می‌تواند تهدیدی جدی برای نظام سلامت کشور و دسترسی عادلانه به خدمات درمانی باشد. در مقابل، اصلاح و بازنگری سیاست‌های فعلی با مشارکت فعال فارغ‌التحصیلان و کارشناسان، می‌تواند به برقراری تعادلی میان دو طرف کمک کند.
نقش کمیسیون اصل نود قانون اساسی به عنوان مرجع نظارتی مجلس در این میان بسیار مهم است. این کمیسیون می‌تواند با بررسی شکایات و تضادهای ایجادشده میان وزارت بهداشت و فارغ‌التحصیلان، راهکارهایی را برای بهبود اوضاع پیشنهاد دهد. تصمیمات و پیشنهادات این کمیسیون می‌تواند الگویی باشد برای اصلاح سیاست‌های کلان نظام سلامت کشور.
در نهایت، برای رسیدن به راه‌حلی پایدار و قابل اجرا، لازم است که تمام ذی‌نفعان از جمله دولت، نظام قانون‌گذاری، وزارت بهداشت، فارغ‌التحصیلان علوم پزشکی و مردم، در مسیری مشترک گام بردارند. تعهد خدمت، اگر با رویکردی عادلانه و انسانی اجرا شود، می‌تواند به تقویت مسئولیت‌پذیری اجتماعی فارغ‌التحصیلان و تضمین سلامت جمعی جامعه منجر شود. اصلاح این سیاست، نه تنها به کاهش چالش‌های فعلی می‌پردازد، بلکه راه را برای بهره‌گیری هماهنگ‌تر و مؤثرتر از ظرفیت‌های موجود در نظام سلامت کشور هموار می‌کند.
