داروخانه‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اجزای نظام سلامت نقش حیاتی در تامین دارو و خدمات درمانی دارند. با این حال در چند سال اخیر، داروخانه‌ها با چالش‌های گسترده‌ای مواجه شده‌اند که نه‌تنها کارکرد آنها را تحت تاثیر قرار داده، بلکه به اقتصاد و کیفیت خدمات آنها نیز آسیب رسانده است. این تغییرات شامل سیاست‌گذاری‌های غیرکارشناسی، مشکلات اقتصادی و ظهور پلتفرم‌های آنلاین برای توزیع دارو می‌شود. در این مقاله به بررسی وضعیت کنونی داروخانه‌ها در ایران، مشکلات و دغدغه‌های آنها و نقش انجمن داروسازان در مواجهه با این چالش‌ها می‌پردازیم. به یاد داشته باشیم که هر بخش از این نوشته، همچون قطعه‌ای از پازلی است که تصویر کلی وضعیت داروخانه‌ها را کامل می‌کند.
نقش حیاتی داروخانه‌ها در نظام سلامت
داروخانه‌ها تنها مکانی برای خرید دارو نیستند؛ بلکه نقشی بسیار عمیق‌تر در نظام سلامت ایفا می‌کنند. آنها محل ارتباط مستقیم مردم با متخصصان دارویی هستند که می‌توانند اطلاعات لازم در مورد استفاده صحیح از داروها را ارائه دهند. تصور کنید فردی با مشکل جدی سلامت به داروخانه مراجعه می‌کند. این فرد علاوه بر نیاز به تهیه دارو، نیاز به راهنمایی دقیق در مورد نحوه مصرف دارو، تداخلات احتمالی و حتی مراقبت‌های جانبی نیز دارد. اینجاست که نقش داروساز پررنگ‌تر از همیشه می‌شود.
اما آیا داروخانه‌ها تنها به ارائه دارو محدود می‌شوند؟ پاسخ منفی است. در بسیاری از کشورها، داروخانه‌ها به ارائه خدماتی چون تزریق واکسن، مشاوره‌های تغذیه‌ای و حتی آزمایش‌های ساده نیز پرداخته‌اند. در ایران نیز داروخانه‌ها چنین خدماتی را در برخی نقاط ارائه می‌دهند اما گسترش این خدمات همچنان با موانعی روبه‌رو است.
از طرف دیگر، باید به نقش داروسازان به عنوان متخصصان دارویی اشاره کنیم. دانش داروسازان نه تنها در مورد ترکیبات دارویی بلکه در خصوص تعاملات دارویی و اثرات آنها بر بدن است که این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است. بااین حال مشکلات ساختاری و قانونی، کارکرد ایده‌آل داروخانه‌ها را با چالش مواجه کرده است. در ادامه، به بررسی برخی از این چالش‌ها می‌پردازیم.
چالش‌های ساختاری در مدیریت داروخانه‌ها
داروخانه‌ها با مشکلات متعدد قانونی و ساختاری مواجه‌اند که تاثیر زیادی بر عملکرد و خدمات آنها دارد. یکی از اصلی‌ترین این چالش‌ها، قدیمی بودن برخی از آیین‌نامه‌ها و قوانین مرتبط با تأسیس و اداره داروخانه‌ها است؛ این قوانین که بسیاری از آنها دهه‌ها پیش تدوین شده‌اند، توانایی پاسخگویی به نیازهای امروز را ندارند برای مثال یکی از انتقادات مطرح شده توسط رئیس انجمن داروسازان ایران، عدم به‌روزرسانی اساسنامه انجمن داروسازان است که منجر به عدم توانایی این نهاد در پیگیری مشکلات و درخواست‌های اعضای خود شده است.
تأثیر قوانین غیرکارشناسی نیز یکی دیگر از مسائل مهم است. در بسیاری از موارد، سیاست‌گذاری‌ها بدون مشارکت یا مشاوره با انجمن‌های داروسازان انجام می‌شود به‌عنوان نمونه، در سال‌های اخیر تصمیماتی که توسط سازمان غذا و دارو گرفته شد، مشکلات زیادی را برای داروخانه‌ها به‌وجود آورد و این در حالی است که داروسازان به دلیل دانش تخصصی خود می‌توانند نقش مهمی در اصلاح و بهبود این قوانین داشته باشند.
یکی دیگر از چالش‌ها، توزیع نابرابر داروخانه‌ها بین شهرهای بزرگ و کوچک است. شهرهای بزرگی مانند تهران و مشهد شاهد افزایش غیرمنطقی تعداد داروخانه‌ها هستند و بسیاری از شهرهای کوچک و مناطق روستایی با کمبود داروخانه مواجه‌اند. این عدم تعادل در توزیع، نه‌تنها خدمات درمانی را در شهرهای کوچک تحت تأثیر قرار داده بلکه منجر به رقابت ناسالم بین داروخانه‌های موجود در شهرهای بزرگ شده است. نمونه‌ای از این مشکل را می‌توان در شهر تنکابن مشاهده کرد که تعداد داروخانه‌ها از نیاز واقعی شهر فراتر رفته است در حالی که سایر مناطق همچنان با کمبود خدمات دارویی مواجه‌اند.
این مشکلات ساختاری، فشار زیادی بر داروخانه‌ها وارد کرده است و اگر اصلاحات اساسی در این حوزه صورت نگیرد، ممکن است شاهد مشکلات بیشتری در آینده باشیم.
دغدغه‌های اقتصادی و مالی داروخانه‌ها
وضعیت اقتصادی داروخانه‌ها به دلیل تاخیر در پرداخت‌های بیمه‌ای، نوسانات قیمت دارو و افزایش هزینه‌های نگهداری دارو به شدت تحت فشار قرار گرفته است. یکی از مشکلات اساسی داروخانه‌ها، تاخیر در پرداخت مطالبات بیمه‌ها است برای مثال سازمان تأمین اجتماعی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بیمه‌گذاران کشور، همواره با تاخیرهای طولانی در پرداخت بدهی‌های خود به داروخانه‌ها مواجه است. این تاخیرها، داروخانه‌ها را در وضعیت مالی ناپایداری قرار می‌دهد و بسیاری از آنها مجبور به استفاده از چک‌های اعتباری و وام‌های بانکی می‌شوند.
در همین راستا، نوسانات قیمت دارو نیز چالش دیگری است که داروخانه‌ها را با مشکلات جدی مواجه کرده است. تغییرات مکرر در قیمت‌گذاری داروها بدون توجه به هزینه‌های نگهداری و توزیع، باعث شده تا داروخانه‌ها نه‌تنها سودآوری کافی نداشته باشند بلکه در برخی موارد دچار زیان‌های مالی شوند. بسیاری از داروخانه‌ها گزارش داده‌اند که در نتیجه این نوسانات قیمت، مجبور به تغییر در شیوه‌های مدیریتی خود شده‌اند. برخی از آنها حتی مجبور به کاهش تعداد کارکنان خود شده‌اند تا بتوانند هزینه‌های خود را مدیریت کنند.
چک‌های برگشتی یکی دیگر از مشکلات مهم اقتصادی داروخانه‌ها است. در چهار ماهه نخست امسال، داروخانه‌های سراسر کشور با چک‌های برگشتی به ارزش‌های بالایی مواجه بوده‌اند. این مساله نه تنها نشان‌دهنده مشکلات اقتصادی داروخانه‌ها بلکه نشان‌دهنده وضعیت اقتصادی نامطلوب بسیاری از بیمه‌گذاران و سازمان‌های مرتبط است.
با توجه به این چالش‌های اقتصادی، داروخانه‌ها نیازمند حمایت‌های بیشتر از سوی دولت و نهادهای مرتبط هستند تا بتوانند به ارائه خدمات خود ادامه دهند و از فشارهای اقتصادی رهایی یابند.
تأثیر پلتفرم‌های آنلاین بر داروخانه‌ها
یکی از موضوعات مهم و بحث‌برانگیز در سال‌های اخیر، توزیع اینترنتی دارو توسط پلتفرم‌های آنلاین است. این پلتفرم‌ها با وعده آسان‌سازی دسترسی به دارو و خدمات پزشکی، وارد عرصه شدند اما تاثیرات منفی متعددی را برای داروخانه‌ها و حتی سلامت عمومی به همراه داشتند.
اولین و شاید مهم‌ترین مسئله‌ای که در این زمینه مطرح می‌شود، حذف نقش داروسازان از فرایند توزیع دارو است. زمانی که دارو از طریق پلتفرم‌های آنلاین توزیع شود، امکان مشاوره تخصصی داروساز از بین می‌رود. این موضوع می‌تواند برای بیمارانی که نیاز به راهنمایی دقیق در مورد نحوه مصرف داروها دارند، خطرآفرین باشد. داروسازان با آگاهی از تعاملات دارویی و عوارض احتمالی، می‌توانند مشاوره لازم را ارائه دهند اما این نقش در فروش آنلاین دارو به شدت تضعیف می‌شود.
از طرف دیگر، عدم کنترل بر اصالت داروها و کیفیت آنها یکی دیگر از مشکلات توزیع اینترنتی دارو است. برخی از این پلتفرم‌ها ممکن است نتوانند به درستی اصالت داروها را تضمین کنند، که این موضوع می‌تواند سلامت عمومی را تهدید کند. موارد متعددی از فروش داروهای تقلبی و تاریخ گذشته از طریق کانال‌های غیرمجاز گزارش شده است که تاثیر منفی بر اعتماد عمومی به سیستم بهداشت و درمان کشور داشته است.
کشور ترکیه نمونه بارزی از کشوری است که تجربه مشابهی داشته است. این کشور چند سال پیش تصمیم به آزادسازی توزیع دارو از طریق پلتفرم‌های آنلاین گرفت اما پس از مشاهده پیامدهای منفی، از این رویکرد عقب‌نشینی کرد و به سیستم سنتی توزیع دارو بازگشت. این تجربه زنگ خطری برای سیاست‌گذاران ایرانی است تا از تکرار اشتباهات مشابه جلوگیری کنند.
در نتیجه، در حالی که پلتفرم‌های آنلاین می‌توانند در زمینه بسیاری از خدمات نقش مثبتی ایفا کنند، در زمینه توزیع دارو نیاز به نظارت و قانون‌گذاری‌های دقیق‌تری وجود دارد. نظام سلامت باید به گونه‌ای عمل کند که از آسیب به داروخانه‌ها و نقش حیاتی داروسازان جلوگیری شود.
مشکلات بیمه‌ای و تاثیر آنها بر داروخانه‌ها
یکی دیگر از مسائل مهمی که داروخانه‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، مشکلات مربوط به بیمه‌ها است. بیمه‌ها به ویژه سازمان تأمین اجتماعی، به دلیل تاخیرهای مکرر در پرداخت مطالبات داروخانه‌ها، مشکلات زیادی را برای این واحدها ایجاد کرده‌اند. این تاخیرها گاه به چندین ماه می‌رسد و داروخانه‌ها را با مشکلات مالی جدی مواجه می‌کند.
به‌طور مثال در سال گذشته، ۵۵ درصد از مطالبات دی‌ماه داروخانه‌ها از سازمان تأمین اجتماعی هنوز پرداخت نشده بود. چنین تاخیرهای طولانی، بار مالی سنگینی را بر دوش داروخانه‌ها قرار می‌دهد. در برخی موارد، این مشکلات باعث می‌شود داروخانه‌ها مجبور به تعطیلی شوند یا نتوانند به موقع داروهای مورد نیاز مردم را تامین کنند.
مشکل دیگر، قوانین سختگیرانه بیمه‌ها در زمینه تایید داروها است. بسیاری از داروها به خصوص داروهای جدید و تخصصی توسط بیمه‌ها تحت پوشش قرار نمی‌گیرند و بیماران مجبور به پرداخت هزینه‌های بالایی می‌شوند. این مساله باعث شده است که فشار اقتصادی مضاعفی بر بیماران و داروخانه‌ها وارد شود.
در شرایط فعلی، بسیاری از داروخانه‌ها به دنبال اصلاح قراردادهای خود با بیمه‌ها هستند. اصلاح این قراردادها و تسریع در پرداخت مطالبات می‌تواند به داروخانه‌ها کمک کند تا بتوانند به ارائه خدمات بهتر و سریع‌تر به بیماران ادامه دهند. انجمن داروسازان ایران نیز به‌عنوان نماینده داروسازان، به‌دنبال مذاکره با نهادهای بیمه‌ای برای حل این مشکلات است.
همایون صادقی، رئیس مجمع انجمن داروسازان
«متأسفانه در سیاست‌گذاری‌های هر حرفه و شغلی، از نظرات مشورتی انجمن‌های تخصصی مانند انجمن داروسازان استفاده نمی‌شود و فقط حرف‌های ما را می‌شنوند اما در نهایت کار خودشان را انجام می‌دهند. این موضوع باعث شده بسیاری از تصمیمات در حوزه داروخانه‌ها بدون در نظر گرفتن شرایط و نیازهای واقعی این حوزه اتخاذ شود، که نتیجه آن آسیب به داروخانه‌ها و سلامت مردم است.»
نتیجه‌گیری
داروخانه‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان نظام سلامت کشور، با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند. این چالش‌ها شامل مشکلات اقتصادی، قانونی و ساختاری است که همه آنها در یک زنجیره مرتبط به هم عمل می‌کنند. برای بهبود وضعیت داروخانه‌ها، نیاز به اصلاحات گسترده در سطح سیاست‌گذاری‌ها و قوانین وجود دارد. همچنین انجمن داروسازان ایران باید نقش پررنگ‌تری در این زمینه ایفا کند و با پیگیری‌های مستمر، شرایط بهتری را برای داروخانه‌ها و داروسازان فراهم سازد.
آینده داروخانه‌ها و نقش آنها در تامین سلامت جامعه به اقداماتی که امروز انجام می‌شود وابسته است؛ هرچند که چالش‌ها بزرگ به نظر می‌رسند اما با تدوین سیاست‌های دقیق و کارآمد، می‌توان این مشکلات را حل کرد و به سوی یک نظام دارویی بهتر و پایدارتر حرکت کرد.
